Spis treści
Anatomia i fizjologia
Tarczyca psa zbudowana jest z dwóch podłużnych płatów, które są ze sobą połączone za pomocą tzw. cieśni. Płaty położone są na brzusznej powierzchni szyi, wzdłuż tchawicy i rozpoczynają się tuż pod krtanią a kończą ok. 4-5 cm poniżej.
Podstawową funkcją tarczycy jest produkcja hormonów – trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), które odpowiadają za odpowiednią szybkość przemiany materii. Stąd niedobór tych hormonów, występujący w przebiegu niedoczynności tarczycy powoduje, że tysiące procesów zachodzących na co dzień w organizmie psa zaczyna trwać dłużej – dłużej trwa wyprodukowanie energii i ciepła, białka, tłuszczu, cholesterolu i wielu innych substancji chemicznych, rozkład leków i toksyn a także powstawanie jakichkolwiek nowych komórek. T3 i T4 wpływają także na pracę serca, utrzymując właściwą siłę i częstotliwość jego skurczów oraz pobudzają erytropoezę – proces powstawania czerwonych krwinek.
Przyczyny
Dziedziczna niedoczynność tarczycy, występująca u około 7% Golden Retrieverów (wg badań amerykańskich) wynika z zaburzeń w działaniu układu immunologicznego. Z nieznanej nam przyczyny, już od pierwszego roku życia organizm psa zaczyna produkować tzw. przeciwciała antytyreoglobulinowe (ATA lub TgAA), które skierowane są przzeciwko białkom znajdującym się na powierzchni komórek tarczycy. ATA krążą we krwi i kiedy trafiają do tarczycy, natychmiast przyczepiają się do jej komórek, co jest sygnałem dla całego układu odpornościowego, że pojawił się wróg i należy go zniszczyć. Taka komórka jest zatem błyskawicznie niszczona (taki sam mechanizm uruchamia się w chwili, gdy przeciwciało rozpozna wirusa, bakterię itp.).
Dzień po dniu komórki tarczycy są stopniowo zabijane, ich liczba stale zmniejsza się. Ale tarczyca jak każdy narząd ma tzw. rezerwę funkcjonalną. Oznacza to, że ilość komórek jaką posiada pies od urodzenia jest 2-3 razy większa od potrzeb organizmu. Stąd każda komórka produkuje tylko niewielkie ilości hormonów, nie osiągając nigdy 100% swoich możliwości. Jeśli dochodzi do zniszczenia części komórek, wtedy pozostałe przejmują ich funkcje i produkują trochę więcej. I dopiero śmierć naprawdę dużej liczby komórek (około 75%) doprowadza do sytuacji, w której pozostałe przy życiu komórki nie są w stanie sprostać zapotrzebowaniu organizmu na hormony tarczycy. Dlatego, choć ATA produkowane są już od pierwszego roku życia, niedoczynność tarczycy i jej objawy pojawiają się najczęściej dopiero w wieku 5-8 lat. Oczywiście, każdy organizm jest pod tym względem trochę inny i są też takie psy, u których spadek poziomu hormonów i objawy pojawiają się o wiele wcześniej. Dlaczego ATA są w ogóle produkowane – tego nie wiemy. Podejrzewa się, że pewną rolę odgrywają tutaj predyspozycje genetyczne, ponieważ częściej można jest znaleźć u pewnych ras psów (w tym Golden Retrieverów).
Objawy
Poniżej wymienione są najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy.
- ospałość,
- zmniejszenie temperamentu;
- zwiększona wrażliwość na zimno;
- wzrost masy ciała, otyłość;
- zmiany dermatologiczne:
- wyłysienia skóry (zwykle obustronnie symetryczne – na bokach ciała, w okolicy mostka i pach);
- ropne zapalenia skóry;
- łojotok;
- sucha i pogrubiała skóra, łatwo ulegająca zakażeniom bakteryjnym;
- zwolnienie pracy serca, zmiany w zapisie EKG;
- nieznaczna anemia;
- podniesienie poziomu cholesterolu w surowicy krwi.
Rozpoznawanie
Niedoczynność tarczycy jest najczęściej rozpoznawana na podstawie objawów klinicznych oraz badania krwi – zarówno ogólnego (morfologia oraz badanie biochemiczne) jak i badania poziomu hormonów tarczycy (głównie T4). Ogólne badanie krwi jest niezbędne bowiem nie tylko dostarcza informacji mogących potwierdzić istnienie niedoczynności tarczycy (np. podniesiony poziom cholesterolu, anemia) ale także pozwala wykluczyć istnienie innych chorób np. cukrzyczy czy niedoczynności kory nadnerczy. Badania poziomu hormonów tarczycy mogą wnieść cenne dla lekarza informacje, szczególnie w połączeniu z ogólną kondycją psa, choć są obarczone sporym błędem. Wynika to nie tylko z małego doświadczenia laboratoriów weterynaryjnego w Polsce (mowa nadal o oznaczaniu poziomu hormonów tarczycy) ale także z faktu, że poziom hormonów tarczycy potrafi bardzo gwałtownie zmieniać się zależnie od wieku psa, pory dnia czy temperatury. W USA oraz w Europie Zachodniej krew psów podejrzanych o niedoczynność tarczycy jest badana także pod kątem obecności ATA. Jest to dość dobry wskaźnik, bowiem przeciwciała te są obecne u około 60% psów z dziedziczną niedoczynnością tarczycy, najczęściej jeszcze zanim poziom hormonów obniży się i widoczne są objawy choroby. W Polsce nie ma obecnie możliwości przeprowadzenia takiego badania, ale istnieje możliwość wysłania odpowiednio przygotowanej próbki krwi do Oxford Laboratories, Inc. w USA.
Leczenie
Terapia niedoczynności tarczycy polega na podawaniu syntetycznego hormonu – tyroksyny oraz leczeniu powikłań np. bakteryjnych zapaleń skóry. Leczenie hormonalne rozpoczyna się od minimalnej dawki leku, która jest później odpowiednio zmieniana, zależnie od wyników terapii. Zaleca się przeprowadzanie badań kontrolujących poziom T4 najpierw po około 2-3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia, a potem – zależnie od wyników tych badań. Po ustaleniu stałej dawki leku, zaleca się kotrolne badania krwi co 1-2 lata. Należy podkreślić, że np. samo wykrycie ATA nie jest równoznaczne z niedoczynnością tarczycy, to tylko sygnał, że należy kontrolować poziom hormonów, ponieważ w przyszłości choroba prawie na pewno się ujawni.
Zapobieganie
Jedynym sposobem zapobiegania dziedzicznej niedoczynności tarczycy u psów jest wykonywanie kontrolnych badań krwi u psów przeznaczonych do rozrodu. W USA testy dla psów hodowlanych obejmują badanie: na obecność ATA oraz poziomu T4 i TSH (tyreotropina – hormon wydzielany przez przysadkę, pobudzający pracę tarczycy). Badanie przeprowadza się u psów w wieku 1, 2, 3, 4 a potem 6 i 8 lat. W przypadku stwierdzenia ATA we krwi, jest pewność, że niedoczynność jest dziedziczna i pies musi być wykluczony z rozrodu. Jeśli ATA nie ma, a poziomy hormonów są zbyt niskie – uznaje się, że jest to idiopatyczna
